Door de eeuwen heen hebben invloedrijke personen en instellingen veel monumentale pracht voortgebracht om hun macht tentoon te spreiden. Dit gegeven vormt de inspiratiebron voor het thema van Open Monumentendag 2013: Macht & Pracht.
Met het thema Macht & Pracht zal er aandacht zijn voor de diverse vormen van macht, zowel economische, politieke en rechterlijke macht, als ook geestelijke macht, de krijgsmacht en de Koninklijke macht. Dat betekent dat een groot arsenaal aan gebouwen hun deuren gratis zullen openen tijdens de Open Monumentendag; kastelen, paleizen, grachtenpanden, kerken, rechtbanken, stadhuizen, universiteitsgebouwen en nog veel meer. Overal waar de pracht, de rijkdom, schoonheid en grootsheid voortkwam uit een manifestatie van macht, is er sprake van Macht & Pracht.
Macht & Pracht past uitstekend bij het Koninklijke jaar 2013. Een van de aanleidingen om te kiezen voor dit thema is de viering van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden. Officieel wordt daarmee in november gestart. Een tweede aanleiding vormt de viering van 300 jaar Vrede van Utrecht. Bij deze gelegenheid van Europees belang werd aan de onderhandelingstafel, en niet op het slagveld, een einde gemaakt aan een reeks van oorlogen in Europa en overzee. De landelijke opening van Open Monumentendag vindt dit jaar dan ook plaats in Utrecht, op de donderdag voor de Open Monumentendag op 12 september.
Evenals de afgelopen jaren is er ook in 2013 een Open Monumenten Klassendag waarbij basisscholieren op vrijdag 13 september in een groot aantal Nederlandse gemeenten monumenten in hun eigen omgeving kunnen bezoeken. Voorts kunnen monumentenliefhebbers nu al genieten van het Open Monument van de Maand. Ergens in Nederland gaat er elke maand een monument gratis open, als voorproefje van de Open Monumentendag. Voor informatie over de Open Monumentendag en het Open Monument van de Maand zie www.openmonumentendag.nl